KROMİT

Kimyasal Bileşimi: FeCr2O4 Kristal Sistemi: Kübik Kristal Biçimi: Çok nadir bulunan kristalleri oktahedral; masif, tanesel Sertlik: 5.5 Özgül Ağırlık: 4.5 – 4.8 Renk ve Şeffaflık: Siyah; opak Çizgi Rengi: Kahverengi Parlaklık: Metalik Ayırıcı Özellikleri, Çizgi rengi ve zayıf manyetiklik özelliği  Bulunuşu, Kromit, peridotit ve diğer ultrabazik kayalar ile serpantinitlerde yaygın olarak bulunur. Magmatik fiferansiyasyon sonucu, magmadan itibaren soğuma sırasında, kromit’in ilk olarak ayrılması ile zengin kromit yatakları oluşur.

KROMİT BULUNUŞ

Gabro bileşimindeki bir magmatik eriyikte ilk önce olivin kristalleşerek ana magmadan ayrılır. Olivini, kromit ve manyetit kristalleri takip eder. Bu mineraller ağır olduklarından dibe doğru çökerler. Sonra augit, demir sülfit ve bazik feldspatlar daha sonra Hornblend, biyotit ve yarı asidik feldspat, en sonunda da asidik feldspat, muskovit ve kuvars teşekkül eder. Silikatların büyük kısmı ayrıştıktan sonra geriye sulu çözeltiler kalır. Eriyikten ilk ayrılan cevher mineralleri çeşitli şekillerde maden yataklarını meydana getirirler. Bu tarzda meydana gelen yatakların arasındaki fark, maden yatağının yan taştan önce veya sonra kristalleşmesinden ileri gelir. Diğer taraftan maden yatağının kristalleşme işinin durgun ve hareketli eriyik içinde vuku bulmasında çeşitli şekillerde yatakların meydana gelmesi bakımından önemlidir. Şayet cevher mineralleri ilk önce ayrışırlarsa, durgun bir eriyik içjnde dibe çökelerek, magma kütlesinin tabanında toplanırlar. Magmatik kütle yerini aldıktan sonra, durgun bir halde durumunu muhafaza ederse «gravitatif diferansiyasyon » olayı muntazam bir seyir takip eder. Ancak bu durumda cevher mineralleri yalnız ağırlıklarının tesiri altında kalarak, magmatik tabakalaşma meydana getirirler. Magmatik tabakalaşmayı en iyi şekilde geniş bir alana yayılmış horizontal Bushweld kromit yataklarında görülebilir. Magmanın hareketi esnasında zuhur – eden diferansiyatlar akıntı istikametinde uzanarak magmanın içinde siliren denilen kromit yataklarını meydana getirmiştirler. Bu tip maden yataklarının aranması, entrüsif masifin iç yapı ve akma dokusunun, petrografik,  jeolojik incelenmesiyle mümkündür. Kromitin teşekkül tarzını mütalâa ederken kromit yataklarının tasnif edilmesi lâzımdır. Ancak bu tasnif muhtelif şekillerde yapılabilir. Meselâ bünye (Structure) bakımından, petrografi bakımından ve kimyevi terkip bakımından tasnif mümkündür. Ayrıca yatakları içinde bulunduran ana sahrenin cinsine göre de tasnif edenler olmuştur. Bunlardan strüktür bakımından yapılan tasnif en uygun olduğu kanaati umumidir. Bu bakımdan kromit yataklarını üç guruba ayırmak mümkündür.

a) Dissémine kromit yatakları,

b) Adese biçimli kromit yatakları,

c) Damar şeklinde kromit yatakları,

a) Dissémine krom yataklarının teşekkül tarzı :

             Terkibinde kromit bulunan dunit karakterli bir magma entrüzyonu esnasında sür’atle soğur ve bilnetice diferansiyasyonun vukuuna mani olursa, hasıl olan dunitin içersinde ufak kromit tanelerinin gayrı muntazam şekilde serpilmiş olduğu görülür. Bu tip yataklarda cevher tenörü umumjyetle düşük olup işletmeye elverişli değildir.

b) Adese biçimli kromit yatakları :

Alp orojenesi içinde bulunan bütün kromit yatakları Alp tipi kromit yatakları olarak isimlendirilir. Genel olarak bu yataklar adese şeklindedirler. Bu tip yataklar Avusturya’da Kraubaht yataklariyle başlar, Yugoslavya, Yunanistan, Kıbrıs, Türkiye, İran’dan geçerek Pakistan’a kadar devam eder. Ayrıca kuzey Amerika Kaliforniya eyaletinde de mevcuttur.  Bu tip yataklarda magmatik teşekkülât belirtilerini görmek oldukça güçtür. Bu durum karşısında Alp tipi yatakları izah etmek oldukça zordur. Ayrıca bunlar tek safhalı değillerdir. Önce magmatik bir sahada teşekkül etmiş daha sonraları orojenik safhanın tesiri altında, kalmışlardır. Bu sebepten dolayı C. HİESSLEİTNER bu tip yatakları «Orojeneik kromit yatakları » A. Helke ise «Bizyklische» iki safhada meydana gelen yataklar olarak isimlendirmişlerdir. Bozulmamış perldodit içinde bulunan birkaç kromit yatağını bir tarafa bırakırsak Alp tipi kromit yataklarının yan taşları umumiyetle serpantinlerdir. Adese biçimli kromit yatakları genel olarak küçük yataklardır. Bu tip yatakların 750.000 ton cevher ihtiva edenleri büyük sayılırlar.  Adese biçimli kromit yatakları çeşitli şekiller göstermektedirler. Bu çeşitli şekillere sahip kromit yataklarını morfolojik bakımdan tanıyabilmek için hiçbir zaman tam karşılığı olan deyimler kullanılmamıştır. «Kromit mercekleri, kromit filonları». Amerikalılar bu tip kromit yataklarına «Pediform echromite deposits» diye bahsetmektedirler.Bu tip kromit yataklarının ancak bir kaçı gravitatif diferansiyasyon neticesinde meydana geldiği görünüşü arzetmektedir. Bazı yataklar başka magmatik diferansiyasyonla meydana gelmişlerdir. Adese biçimli kromit yataklarını bir çok yatak tipine ayırarak bu tip yatakların durumunu inceleyelim. Her tipin başlıca karakteristiği, yatağın şekline ve tektonikle değişen ana kayacına bağlıdır .Bu yataklaro rojenez esnasında metamorfizmaya maruz kalıp kalmadıklarını cevaplandırmak oldukça zordur. Mineral yapısı bakımından dış tesirlere karşı çok sağlam olan kromit minerali, orojenez esnasında herhangi bir değişmeye maruz kalması gerekmektedir. Yalnız iri kristalli Gölalan (Guleman) yatağının kristalleri bir incelme ve sıralanma (Kromit grays) göstermektedir. Sonradan meydana gelen krom hornblend, krom granat ve krom klorit büyük bir ihtimalle matamorfizma esnasında hidrotermal mobilizasyonla teşekkül etmişlerdir. Bu tip yataklara orojen krom yatakları da denilir.

c) Damar şeklinde kromit yatakları :

J.H.I. VÖGI zamanındanberi, kromit yataklarının ultrabazik magma (Peridotit) içinde gravitatif diferansiyasyon, kristallizasyonla meydana geldikleri bilinmektedir. Ultrabazik (Peridoditik) magma problemini bir tarafa bırakıp; böyle bir magmanın varlığı ve lapolitik bir teşekkül olduğu kabul edilirse, magmanın ilk soğumaya başladığı ilk safhalarda, güç çözülebilen kromit mineralinin magmadan ayrılma olayı daha kolay anlaşılır. Ayrılan kromit kristalleri, geriye kalan magmadan daha ağır olduklarından, aşağıya doğru hareket ederek, lapolit tabanı etrafında toplanırlar. Bu olay esnasında en basitten bir kromit damarı, teşekkül eder. Şayet kromit, ayrışması ritmik bir tekrarlama izliyorsa, o zamanda birçok kromit damarları meydana gelmiştir. Bu tip yataklara, büyük bir sahaya yayılmış, fakat bu genişlik yanında küçük bir kalınlığa sahip Güney Afrika’nınBuşveld İgneons Comoleks, Rodezya’nın Great Dyke, Montanu’nın (U.S.A.) St i I water compleks kromit yataklarını misal olarak verebiliriz. Bu tip kromit yatakları «Bushveld tipi kromit yatakları» olarak isimlendirilmektedlr. Gravitasyon kristalizasyona maruz kalan entrüzif bazik ultrabazik magma, lapolit şeklini alırken, en altta peridodit, dunit ve prioksenit daha üstte gabro veya norit meydana gelerek, bariz bir magmatik tabakalaşma gösterir. Bu.iki ayrı kayaç gurubu arasında kesin bir sınır bulunmayıp birinden diğerine tedrici geçişler görülür. Bu tip kromit yatakları nisbeten daha geniş ve uzun olurlar. Anorojen ve orojen tipi kromit yatakları arasındaki farkların izahı çeşitli otoriterler tarafından incelenerek bir neticeye bağlanamamıştır. Bunların müşterek olan taraflarını en iyi şekilde G. Vander Kaaden İzaha çalışmıştır.

 Şöyleki;

Alp tipi kromit yataklarında Buşveld tipi gibi büyük gabro – peridotit lapolitleri içersinde meydana gelmişlerdir. Bu tip yataklarında asgari varistik veya daha yaşlı meselâ prekambriyum yaşta olabilirler. Krom cevheri yukarıda izah edildiği gibi gravitatif kristalizasyon diferensiyasyonla meydana gelmiştir, Sonraları lapolltin peridodit kısmı serpantinleşmiş ve.sert kompotent kromitler plastik enkompotent bir ortam içine girmişlerdir. Zamanla bu varistik veya daha yaşlı kayaçlar erosizyona maruz kalarak daha sonra Alp orojenezi serpantin ve içindeki kromit yataklarını etkilemiş, böylece plastik hale gelen serpantinitler, Alp jeosenklinal sedimanları inisiyal magmatizmanın effüzif kayaçları arasında ve onlarla birlikte kıvrılmalardır. Bu sırada kromit damarları beraber sürüklenerek parçalandı, ekaylandı ve kısmen metamorfizmaya uğradılar. Bu durumu A. Helke de tasvip etmektedir. Netice olarak memleketimizde oldukça geniş alanları kaplayan ultrabazik masiflerin tetkikleri bilemediğimiz bazı konuların çözümünü ortaya çıkaracak, dolayısiyle bu sayede yeni yeni krom mostraları bulunacaktır.

Kaynakca :MUSA İSKİT-Jeoloji Yük. Mühendisi EtibankMaden Aramalar Daire Başkanlığı